Elektrische fietsen en speed-pedelecs: Niet duidelijk of fietsen op een elektrische fiets risicovoller is dan op een fiets zonder trapondersteuning

In 2020 werd ruim een kwart van de totaal afgelegde fietsafstand met de elektrische fiets gereden; vooral fietsers van 65 jaar en ouder kiezen voor een elektrische fiets. Ook in de ongevallen is dit terug te zien: in 2019 en 2020 reed bijna een op de drie van de dodelijke fietsslachtoffers op een elektrische fiets. “Het is niet duidelijk of fietsen op een elektrische fiets risicovoller is dan op een fiets zonder trapondersteuning: sommige studies rapporteren wel, en andere geen verhoogd risico voor elektrische fietsers”, aldus SWOV in een geactualiseerde factsheet. Van de 229 fietsdoden die er in 2020 vielen, reed een derde op een elektrische fiets. Hoeveel slachtoffers er onder speed-pedelecberijders vielen is niet bekend.

Veel van de maatregelen die de veiligheid van gewone fietsers verbeteren, zullen ook de veiligheid van elektrische fietsers verbeteren. Het gaat dan vooral om infrastructurele maatregen en maatregelen gericht op het verbeteren van de stabiliteit van de fiets. Maatregelen die vooral (ook) voor de elektrische fietser van belang zijn, hebben te maken met de hogere rijsnelheid. Het gaat dan om het gebruik van een helm, het vergroten van de herkenbaarheid van de (snelle) elektrische fiets, het stimuleren van een achteruitkijkspiegel en het tegengaan van de opvoermogelijkheid.

26.000 speed-pedelecs

Er zijn nog niet veel speed-pedelecs, snelle elektrische fietsen met trapondersteuning tot 45 km/uur, in Nederland, maar het aantal groeit gestaag. In oktober 2021 waren er in totaal ruim 26.000 geregistreerde speed-pedelecs en zo’n 3 miljoen elektrische fietsen. Sinds 1 januari 2017 is de speed-pedelec een bromfiets (daarvoor was het voertuig gecategoriseerd als een snorfiets). Daarmee gelden ook de regels voor een bromfiets, zoals plaats op de weg en verplichting tot het dragen van een helm. Het aantal ongevallen met, en slachtoffers onder, speed-pedelecrijders is onbekend.

Voor speed-pedelecs is er vooralsnog slechts een (buitenlandse) vragenlijststudie beschikbaar die concludeert dat speed-pedelecrijders een even groot risico hebben om betrokken te raken bij enkelvoudige ongevallen als ‘gewone’ elektrische fietsers, maar wel een grotere kans hebben op letsel. Maatregelen specifiek gericht op de veiligheid van speed-pedelecrijders hebben vooral te maken met helmgebruik, het verbeteren van verwachtingen van andere weggebruikers, het voorkomen van kentekenfraude en het reduceren van snelheidsverschillen met overige weggebruikers. Het is nog niet duidelijk wat de veiligste plaats op de weg is voor speed-pedelecs: op het fietspad moeten de speed-pedelecrijder de weg delen met langzamere fietsers, maar op de rijbaan moet hij juist tussen zwaardere en snellere voertuigen rijden.

2,9 miljoen elektrische fietsen

In 2020 waren er ongeveer 2,9 miljoen elektrische fietsen in Nederland. Dit is ruim 12% van het totaal aantal fietsen (23,1 miljoen in 2020). De elektrische fiets is in 2013 aan zijn opmars begonnen. In 2020 werd ruim een kwart van de totaal afgelegde fietsafstand op een elektrische fiets gereden. Een verdere analyse van het fietsgebruik in Nederland door het Kennisinstituut voor Mobiliteit (KiM laat zien dat vooralsnog veel fietsers van 65 jaar en ouder een elektrische fiets gebruiken; in 2019 reden zij meer dan de helft van hun fietskilometers op een elektrische fiets. Gebruikers van een elektrische fiets legden gemiddeld langere afstanden af dan gebruikers van een gewone fiets. Het aandeel fietskilometers op een elektrische fiets groeit echter met name onder fietsers in de leeftijdsgroep 12-50 jaar. De elektrische fiets wordt ook steeds vaker voor woon-werkverkeer gebruikt.

Er zijn veel minder speed-pedelecs in Nederland dan elektrische fietsen. In oktober 2021 waren er in totaal ruim 26.000 geregistreerde speed-pedelecs. De populariteit van deze voertuigen groeit echter gestaag. De jaarlijkse verkoopcijfers van nieuwe speed-pedelecs stegen van 171 in 2013, naar 4.701 in 2020. In drie jaar tijd verdubbelde het aantal geregistreerde speed-pedelecs van ruim 10.000 in 2017, naar 21.100 in 2020 (1 juli). Dit is nog altijd maar een fractie van de bijna 3 miljoen elektrische fietsen in Nederland.

Uit de cijfers van de RDW uit 2017 blijkt dat de eigenaren van de speed-pedelecs voornamelijk mannen (80%) zijn. Op 1 juli 2020 waren particuliere speed-pedelecbezitters gemiddeld 51,5 jaar oud. Twee derde van de particuliere bezitters was tussen de 45 en 65 jaar oud. Bij de andere leeftijdscategorieën is een speed-pedelec minder populair. Bijna 18% van de particuliere eigenaren viel in de categorie 35 tot 45 jaar, bijna 8% in de categorie 65 tot 75 jaar en nog geen 7% van de particuliere bezitters viel in de leeftijdscategorie 16- tot 35-jarigen.

Elektrische fietsen

In 2020 vielen er 229 doden onder fietsers. Hiervan reed, net als in 2019, bijna een op de drie voorafgaand aan het ongeval op een elektrische fiets. Omdat niet van alle overleden fietsers bekend is op wat voor soort fiets zij reden, betreft dit een ondergrens; mogelijk zijn er meer verkeersdoden die op een elektrische fiets reden. Het aandeel dodelijke slachtoffers dat op de elektrische fiets reed, is voor oudere fietsslachtoffers hoger dan gemiddeld en lijkt toe te nemen bij een toenemende leeftijd.

In 2020 was 68% (circa 12.000) van de in het ziekenhuis geregistreerde ernstig verkeersgewonden (circa 19.700) een fietser. Het is niet mogelijk te onderscheiden welk deel hiervan op een elektrische fiets reed.Het aantal ongevallen met, en slachtoffers onder, speed-pedelecrijders is onbekend. Speed-pedelecs zijn in het ongevallenbestand (BRON) namelijk niet te onderscheiden van brom- of snorfietsen.

Onveilig voor overige fietspadgebruikers?

Op grond van de theorie is het aannemelijk dat het op een fietspad onveiliger wordt bij grotere snelheids- en massaverschillen tussen fietspadgebruikers (gewone fietsen, racefietsen, bakfietsen, elektrische fietsen, snorfietsen). Ongevalsinformatie over het aantal ongevallen op het fietspad waarbij een elektrische fiets of speed-pedelec betrokken is, ontbreekt echter.

Speed-pedelecs mogen niet op het fietspad, maar dienen op het fiets-/bromfietspad of, indien afwezig, op de rijbaan te rijden. Er zijn echter aanwijzingen dat speed-pedelecrijders wel regelmatig op het fietspad rijden. De gemiddelde snelheid die zij daar bereiken is 29 km/uur, wat aanzienlijk hoger is dan de gemiddelde snelheid van andere fietspadgebruikers.

Uit een diepteonderzoek naar ongevallen met speed-pedelrijders bleek dat bij een derde van de ongevallen de speed-pedelecrijder op het fietspad reed: in zes gevallen was dat tegen de geldende regels en twee keer was dat volgens de geldende regels (toen waren speed-pedelecs nog gecategoriseerd als snorfietsen). Bij een vijfde van de ongevallen reden speed-pedelecs op het fiets-/bromfietspad, bij ruim een derde op de rijbaan. Bij twee ongevallen reden ze op een fiets- of suggestiestrook. Reguliere elektrische fietsen delen de weg altijd met niet-elektrische fietsen, maar rijden gemiddeld wel sneller. Informatie over hoe vaak deze snelheidsverschillen tot ongevallen leiden, is niet beschikbaar.