Veertien jaar geleden deed DNB onderzoek naar de effecten van een pandemie. De modelberekeningen van destijds zijn verrassend actueel. “De financiële sector gaat veel pijn lijden. We hebben toen in het toezicht gezegd: ‘Houd hier rekening mee’,” zegt Ronald Bosman, “een van de onderzoekers nu, in een artikel in PensioenPro. “Maar ja, het is zo’n extreem scenario. Dan heb je de neiging om dat te negeren.”
Een economische krimp van ruim 5% in het eerste jaar, instortende beurzen, sluiting van scholen, stilvallen van het internationaal reisverkeer. Veel van de effecten die Bosman en zijn DNB-collega’s Jurriaan Eggelte en David-Jan Jansen in 2006 voorspelden, zijn uitgekomen. Niet verwonderlijk, vindt Bosman, inmiddels actief als zelfstandig adviseur op gebied van risicomanagement en verbonden aan de VU. “Het is niet bepaald rocket science.”
SARS
Het onderzoek dat Bosman c.s. deed werd geïnspireerd door uitbraken van de vogelgriep en Sars aan het begin van deze eeuw. Die uitbraken konden tijdig worden ingedamd; anders dan corona nu. De drie onderzoekers gingen in hun meest extreme scenario uit van de besmettelijkheid en de sterftecijfers van de Spaanse griep en haalden die door het MorkMon-model van DNB. Bij de Spaanse griep werd 25% van de bevolking besmet en stierf 2,5% van de besmette mensen.
Er werd in 2006 door meer partijen gekeken naar de effecten van een pandemie op levensverzekeraars en pensioenfondsen, maar die keken vooral naar het directe effect op de sterftekans. In het DNB-onderzoek werd ook de economische impact meegenomen, al werd er direct bij geschreven dat de onzekerheid van de uitkomsten groter was dan gebruikelijk doordat zowel aanbod- als vraagzijde van de economie worden getroffen bij een pandemie.
Economie krimpt
In het zwaarste scenario daalde de economische groei in het eerste jaar met 5,3%, in de drie jaren daarop met respectievelijk 2,2%, 1,4% en 0,9%. Bosman denkt dat die dikke -5% nog steeds ‘niet onredelijk’ is.
Op het hoogtepunt van de pandemie zouden de beurzen 25% dalen. Dat percentage is inmiddels al gepasseerd en kan nog verder omlaag, denkt Bosman. “De waardering van aandelen was nu ook wel erg hoog. Gegeven die hoge niveaus is een correctie van 50% denkbaar. En zo lang de markt onzeker is over stabilisatie van corona, zullen de beurzen enorm volatiel blijven.”
Bosman ziet tot nu toe geen heel onverwachte ontwikkelingen in de pandemie. “We zitten nog in de eerste fase. De maatregelen die de overheid neemt zijn logisch. Wat me nog het meest verrast, is hoe goed mensen zich eraan houden.”Belangrijke les vanuit het perspectief van risicomanagement is het belang van buffers, vindt Bosman. ‘Bij de financiële crisis in 2008 bleken de kapitaalbuffers van veel financiële instellingen flinterdun. Die zijn vervolgens aangepast. Nu zie je dat buffers ontbreken bij zorginstellingen. Kijk naar het gebrek aan mondkapjes. Het is ook wel logisch, buffers zijn nu eenmaal duur, in elke sector.’
In het onderzoek van 2006 werd al voorspeld dat het eventuele voordeel dat pensioenfondsen zouden hebben doordat meer ouderen overlijden, waarschijnlijk niet opweegt tegen de dalende beurzen; over de rente ging het toen nog niet.Bosman verwacht dat de financiële sector veel pijn gaat lijden. “Het belangrijkste is dat een depressiescenario wordt afgewend. Dat betekent dat er voldoende financiële ondersteuning voor de economie moet worden geboden en dat de gezondheidsrisico’s goed worden gemanaged. Daar is het beleid nu op gericht.”
‘Weinig gebeurd met onderzoek’
Met het onderzoek uit 2006, en vergelijkbare onderzoeken uit die tijd, is weinig gebeurd, volgens Bosman. “We hadden toen geluk dat de vogelgriep met een sisser is afgelopen. DNB heeft destijds gezegd ‘Houd hier rekening mee’ en instellingen aangespoord om ‘pandemic proof’ te worden. Ik denk dat er toen vooral is gekeken naar de continuïteit van de eigen instelling en te weinig naar het financieel risicomanagement, zoals extreme aandelen-, rente- en kredietschokken. Een pandemie is zo’n onwaarschijnlijk scenario dat iedereen al snel denkt, laat ik het maar negeren. Terwijl de essentie van goed risicomanagement juist is dat je ook rekening moet houden met extreme schokken.”
“In gesprekken met pensioenfondsen hoorde ik vaak dat bestuurders 30% daling op de beurs als het meest extreme scenario zagen. Maar dat is een gemiddelde crash, geen extreme variant. Natuurlijk, pensioenfondsen beleggen voor de lange termijn, maar ze zijn op de korte termijn ook kwetsbaar voor wat er nu gebeurt.”
Het artikel ‘Nederlandse economie kwetsbaar voor pandemie’ van Ronald Bosman, Jurriaan Eggelte en David-Jan Janssen verscheen in juli 2006 in De Actuaris. file:///C:/Users/Jan/Documents/Werk%20Documenten/big%20business/nieuwsbrief/13-6-PPnederlandse-economie.pdf
