“Nu zal blijken of de na 1995 ingezette strategie voor meer ruimte voor de rivieren uitpakt als indertijd bedacht en bedoeld. Ik verwacht dat het programma Wave, dat alle plannen rond wateroverlast en evacuatie tot één landelijk samenhangend pakket smeedt, een extra impuls gaat krijgen”, blogt lector Crisisbeheersing Menno van Duin.
Overstromingen en waterlast horen net zo bij Nederland als molens en tulpen. De geschiedenis van ons land kent een aantal heel grote waterrampen en vele kleine(re) situaties van wateroverlast. Bij de rampen kwam het water vanuit de zee. Bij de huidige wateroverlast in Zuidoost-Nederland moet ik vooral terugdenken aan eind 1993 en begin 1995 toen betrekkelijk kort achter elkaar Nederland twee keer getroffen werd door situaties van hevige wateroverlast.
Wateroverlast in 1993 en 1995
In 1993 werden plaatsen als Maastricht (en in de omgeving vooral Itteren en Borgharen), Roermond en Venlo nog behoorlijk verrast door het snel wassende water in de Maas. Hals over kop werden maatregelen genomen om bijvoorbeeld delen van Roermond en Venlo tegen het water te beschermen, maar dat liet onverlet dat forse delen van deze steden onder water kwamen te staan. Zo’n 14 maanden later was de situatie vergelijkbaar. Ook weer snel groeiende hoeveelheden water uit België, maar hoewel de waterstanden zelfs nog wat hoger werden dan in 1993 bleven de gevolgen in Roermond en Venlo beperkter. Met eigen ogen zag ik de verschillen en constateerde dat er allerlei nooddijkjes waren aangelegd in deze Limburgse steden die het water wonderwel tegenhielden.
In 1995 werd het ook spannend in het Gelderse Rivierengebied. Toen enkele dijkgraven niet meer konden instaan voor sommige van hun rivierdijken werd grootschalig overgegaan tot evacuatie. Uiteindelijk zouden vele tienduizenden mensen (waaronder bewoners van Ochten met spoed) evacueren. Hoewel er natuurlijk best het nodige misging, overheerste toch de trots dat deze massale evacuaties opvallend goed verliepen. Kleinkinderen haalden hun opa’s en oma’s uit het getroffen gebied op; er was veel onderlinge solidariteit.
Koppeling met klimaat
Midden jaren negentig werd er nog geen koppeling gelegd tussen (dreigende) overstromingen en klimaat. Ook op dat punt is de situatie echt veranderd. Inmiddels weten we dat de kans op extreem weer de komende tijd alleen maar toeneemt. Meer regen in een korte periode en tegelijkertijd ook steeds vaker langdurig droog. Deze extreme hoeveelheden regen in het zuiden van ons land leiden dit keer zelfs (uniek!) tot code rood. Code rood was eigenlijk vrijwel altijd het gevolg van extreme windsituaties.
Inmiddels zijn we meer dan 25 jaar later en rukt het water weer op. Ondanks de extreme hoge waterstand van de Maas (kennelijk zelfs de hoogste in 100 jaar) kwam een fors deel van de problemen tot nog toe door andere rivieren als de Geul (Valkenburg) en de Gulp. Ongetwijfeld zal ook stroomafwaarts deze watermassa nog gevolgen kunnen hebben, maar dit is ook zeker een situatie van ‘proof of the pudding is the eating’. Nu zal kunnen blijken of de na 1995 ingezette strategie voor meer ruimte voor de rivieren ook uitpakt als indertijd bedacht en bedoeld.
Programma Wave
Ook past hierbij het programma Wave 2020. Eerder was waterveiligheid al door het Veiligheidsberaad als een speerpunt benoemd. Doel van Wave was en is om alle plannen rond wateroverlast en evacuatie meer aan elkaar te koppelen en tot één landelijk samenhangend pakket te smeden. Ik verwacht dat Wave na deze situatie een extra impuls gaat krijgen.
Wet tegemoetkoming schade
Het kabinet heeft de situatie in Limburg inmiddels tot ramp verklaard en daarmee is de mogelijkheid gecreëerd om de Wet tegemoetkoming schade (Wts) in te zetten voor diegenen die uiteindelijk met allerlei schades blijven zitten en niet kunnen terugvallen op een verzekering. Op zich is dat al bijzonder want in het verleden was het kabinet keer op keer zeer terughoudend om de Wts van toepassing te verklaren. Het lijkt erop dat met de miljarden coronasteun ook de Wts meer ‘vloeibaar’ is geworden.
Corona naar achtergrond?
Ten slotte valt deze wateroverlast tegelijkertijd met de vierde coronagolf. Ook dat maakt deze situatie spannend en meer onzeker. Verdwijnt de coronadreiging – onder andere bij evacuaties die op verschillende plaatsen plaatsvinden – even naar de achtergrond (zoals we vorig jaar zagen bij de evacuatie in Herkenbosch als gevolg van de brand in De Meinweg) of gaat het nu anders?
Deze blog beschrijft alleen wat zaken in ons eigen land. Inmiddels wordt steeds duidelijker dat de gevolgen in Duitsland en België veel heftiger zijn. Er zijn al meer dan 90 doden te betreuren op verschillende plaatsen niet ver van onze landsgrens vandaan. Bijna onvoorstelbaar dat hevige regenval in onze contreien zulke consequenties kan hebben.”
Door Menno van Duin, lector Crisisbeheersing
