Voor het vijfde jaar op rij heeft de meerderheid van de wereld te maken gehad met een achteruitgang van de rechtsstaat. Dit blijkt uit de 2022 editie van de Rule of Law Index, waarin het gezaghebbende World Justice Project ieder jaar rechtsstelsels van over de hele wereld met elkaar vergelijkt. Advocatenkantoor Dentons leverde ook dit jaar een bijdrage aan de totstandkoming van dit rapport.
Scandinavië op kop
Met een vijfde plek in de index is Nederland na een jaar op de zesde plaats weer terug op haar positie van de voorgaande jaren. Om tot de rangorde te komen meet de index op verschillende factoren. Nederland staat op bijna alle onderdelen in de top tien.
Scandinavië heeft volgens de lijst de meest solide rechtssystemen. Denemarken staat aan kop, gevolgd door Noorwegen, Finland en Zweden. Negen van de top tien landen bevinden zich in Europa. De regio, die historisch gezien sterk presteert, blijft zich ook sneller verbeteren dan waar dan ook, met meer dan de helft van de top 25 van de wereldwijd verbeterde indexen sinds 2015. Hekkensluiter is Venezuela, die samen met Cambodja en Afghanistan de onderkant van de lijst vormt.
Volledig beeld
“Van oudsher wordt de rechtsstaat gezien als het domein van advocaten en rechters. Maar alledaagse kwesties als veiligheid, rechten, justitie en bestuur raken ons allemaal”, aldus Eugenie Nunes, partner arbeidsrecht bij Dentons en een van de geraadpleegde experts voor Nederland. “Het bijzondere aan deze index is dat het de mens centraal stelt. De meeste andere onderzoeken richten zich op jurisprudentie of deelgebieden zoals corruptie of mensenrechten. De Rule of Law Index kijkt ook vanuit het perspectief van burgers door praktische, alledaagse situaties te onderzoeken, zoals of mensen toegang hebben tot openbare diensten, of misdaad effectief wordt bestreden en of een geschil tussen buren vreedzaam en kosteneffectief kan worden opgelost door een onafhankelijke rechter. Zo ontstaat er een volledig beeld van de rechtsstaat per land”.
Autoritaire tendensen
Het rapport toont aan dat de naleving van de rechtsstaat in 61%, oftewel 85 van de 140 onderzochte landen en rechtsgebieden in het afgelopen jaren is afgenomen. Dit betreft wereldwijd 4,4 miljard mensen. De dalingen zijn minder wijdverbreid en extreem dan vorig jaar, toen COVID lockdowns bijvoorbeeld bijdroegen aan ingeperkte burgerlijke vrijheden. De negatieve trend is voornamelijk veroorzaakt door toenemende autoritaire tendensen zoals zwakkere controles op de uitvoerende macht, toenemende aanvallen op de media, straffeloosheid en een uitholling van grondrechten. Positief is dat sommige landen verloren terrein hebben weten te herwinnen na recente verkiezingen en bestuurswisselingen – een teken dat autoritaire tendensen ook kunnen worden omgekeerd.
Het onderzoek van de World Justice Project is gebaseerd op primaire data verkregen door bevolkingsinterviews met meer dan 154.000 mensen, en input van 3.600 juristen en andere experts in alle 140 landen en rechtsgebieden. De index meet acht factoren van de rechtsstaat: beperkingen op de macht van de overheid, afwezigheid van corruptie, open overheid, grondrechten, orde en veiligheid, handhaving van regelgeving, civiel recht en strafrecht.
